Ang Islam sa Pilipinas ay dinala ni Shaykh Karīm al-Makhdūm, isang sayyid mula Hadramawt, sa pamamagitan ng ugnayan ng Sulu, Brunei, at Aceh.

Shaykh Karīm al-Makhdūm and the Early Sunni–Sufi Roots of Islam in the Philippines: Faith, Memory, and Heritage

The signing of Republic Act No. 12228 by President Ferdinand R. Marcos Jr. on July 9, 2025, formally designating November 7 as Sheikh Karīm’ul Makhdūm Day, marks more than a commemorative event—it calls for renewed recognition of the spiritual and civilizational foundations of Islam in the Philippines. This article revisits the life, lineage, and legacy of Shaykh Karīm al-Makhdūm, the earliest recorded Muslim missionary in the Sulu Archipelago, by synthesizing tarsilas, oral traditions, and regional scholarship. Drawing upon works by Cesar Adib Majul, Syed Muhammad Naquib al-Attas, Khairudin Aljunied, Uka Tjandrasasmita, and others, it highlights the role of the Sunni–Sufi ulama who introduced Islam through the Ashʿarī creed, Shāfiʿī law, and Sufi practice. It further argues for the preservation of maqām sites (tampat), Jawi manuscripts, genealogies, and the revival of classical partnerships among the National Historical Commission of the Philippines (NHCP), the Bangsamoro Commission for the Preservation of Cultural Heritage (BCPCH-BARMM), the Regional Darul Ifta, and the Institute of Islamic Studies, University of the Philippines (UP-IIS). Their collaboration can re-establish the Philippines’ integral place in the wider Dunyā Melayu and Hadramī–Nusantara heritage.

A National Day of Memory

The establishment of Sheikh Karīm’ul Makhdūm Day by Republic Act No. 12228 underscores an essential yet underappreciated dimension of Philippine history,the precolonial Islamization of the archipelago. Before the Spanish arrival in the sixteenth century, the islands of Sulu and Mindanao were already vibrant nodes in a transoceanic network of Muslim scholarship and commerce. The earliest textual and archaeological evidence, such as the Bud Dato tombstone (1310 CE) and Makhdūm’s mosque in Simunul (ca. 1380 CE), confirms that Islam reached the Philippines through missionary-scholars (makhdūmīn) long before the birth of the Sulu sultanate (Majul 1973; Lopez 2006; Omar 2018).

For both Muslims and non-Muslims, commemorating Shaykh Karīm al-Makhdūm is not an act of religious nostalgia, but an invitation to acknowledge that Islam was introduced peacefully through teaching, piety, and cultureby scholars whose worldview combined law, theology, and spirituality in a single continuum. Their presence anchored the Philippines within the broader Sunni–Sufi civilization of the Indian Ocean.

The Historical Karīm al-Makhdūm: A Sunni–Sufi Missionary in Context

Tausūg tarsilas and oral accounts describe Shaykh Karīm al-Makhdūm, also called Tuan Sharīf Awliyāʾ, as an ʿālim from Arabia who arrived in Buansa, Jolo, before moving to Simunul Island where he established a mosque (Jubair 1999; Majul 1973). Though rebuilt several times, the Masjid al-Makhdūm is regarded as the oldest center of Islamic learning in the Philippines and among the earliest in maritime Southeast Asia.

The makhdūmīn heralded the first stage of Islamization and religious formation followed by Rājah Baguinda from Minangkabau who reinforced Islamic polity, and finally Sharīf Abū Bakr (Sharīf ul-Hāshim) who institutionalized the Sulu Sultanate (Majul, Muslims in the Philippines). Aljunied (2025) and Tjandrasasmita (2009) identify this threefold process as typical of Southeast Asian Islamization: the saint (walī) as spiritual founder, the ruler (sulṭān) as political stabilizer, and the scholar (ʿālim) as transmitter of law and learning.

Shaykh Karīm al-Makhdūm’s influence was not limited to conversion; he introduced a framework of moral and spiritual education—the taṣawwuf that would later shape the cultural psyche of the Bangsamoro and the Malay world.

Genealogical Theories and the Bā ʿAlawī–Azmatkhān Connection

Genealogical literature across the Nusantara situates Shaykh Karīm al-Makhdūm within the Bā ʿAlawī–Hadramī diaspora, a network of sayyid scholars who spread Islam from Tarīm (Hadramawt, Yemen) to India, Sumatra, Java, Brunei, and Sulu. Following Syed Muhammad Naquib al-Attas (Historical Fact and Fiction, 2011; Preliminary Statement, 2015) and Azmatkhān sources, two interconnected lines emerge:

a. The Jamāl al-Dīn al-Akbar Line (Azmatkhān Tradition)

According to Riwayat Maulana Malik Ibrahim (Hasyim 1981) and genealogies cited by al-Attas and Van Bruinessen (1994), the sequence of descent is as follows:

Prophet Muḥammad ﷺ → Fāṭimah al-Zahrāʾ + ʿAlī ibn Abī Ṭālib
→ Imām al-Ḥusayn → ʿAlī Zayn al-ʿĀbidīn → Muḥammad al-Bāqir
→ Jaʿfar aṣ-Ṣādiq → ʿAlī al-ʿUrayḍī → Muḥammad an-Naqīb
→ ʿĪsā ar-Rūmī → Aḥmad al-Muhājir → ʿUbayd Allāh
→ Alwī al-Awwal → Muḥammad Ṣāḥib al-Ṣawmīʿah
→ Alwī ath-Thānī → ʿAlī Khāliʿ Qasam → Muḥammad Ṣāḥib Mirbaṭ
→ Alwī ʿAmm al-Faqīh → ʿAbd al-Malik (Aḥmad Khān) → ʿAbd Allāh al-Aʿẓamat Khān
→ Aḥmad Shāh Jalāl → Jamāl al-Dīn al-Ḥusayn al-Akbar al-Bukhārī (Maulānā Akbar)
→ Shaykh Karīm al-Makhdūm.

This lineage, elaborated by al-Attas (2011, pp. 123–26), represents the Hadramī–Indian scholarly migration that introduced the Ashʿarī–Shāfiʿī intellectual tradition and Sufi adab into the Malay Archipelago.

b. The Ibrāhīm Zayn ad-Dīn al-Akbar Line (Maulānā Malik Ibrāhīm Tradition)

An alternate silsilah, recorded in al-Mausūʿah li Ansāb al-Imām al-Ḥusaynī (Bahruddīn & Ṣāḥib al-Farāj Azmatkhān, 1918–2014), identifies Karīm al-Makhdūm with Ibrāhīm Zayn ad-Dīn al-Akbar, son of Jamāl al-Dīn al-Akbar. The chain continues:

Jamāl al-Dīn al-Akbar → Ibrāhīm Zayn ad-Dīn al-Akbar
→ ʿAlī Nūr al-ʿĀlam → ʿAbd Allāh → Bābullah (Sunan Ternate)
→ Sharīf Hidayatullāh (Sunan Gunung Jati) → Ḥasanuddīn (Sultan Banten),
with collateral lines producing Maulānā Ishāq and Maulānā Malik Ibrāhīm, two of the Wali Songo of Java.

Through either lineage, Shaykh Karīm al-Makhdūm emerges as a descendant of the Prophet ﷺ, belonging to the Azmatkhān–Bā ʿAlawī continuum that carried both Sharīfī genealogy and Sufi spirituality across the Indian Ocean. These genealogies, though not explicitly preserved in early Sulu tarsilas, symbolize the shared spiritual ancestry linking the Philippines, Indonesia, and the Malay Peninsula.

The Sufi Character and the Qādirī Possibility

Oral traditions and hagiographic accounts describe Shaykh Karīm al-Makhdūm as endowed with karāmāt (miraculous graces), sailing across the sea in an iron vessel (naglumpang basih), walking upon water, healing the sick, and teaching disciples through both word and spiritual presence. These motifs correspond to Sufi hagiography throughout the Nusantara and strongly suggest affiliation with the Qādiriyya of ʿAbd al-Qādir al-Jīlānī.

Majul (1973) and Aljunied (2025) both observe that the earliest Sufi emissaries of Southeast Asia carried ijazāt (spiritual authorizations) from Qādirī and Shādhilī teachers in the Ḥijāz and Hadramawt. Karīm al-Makhdūm’s miracle stories, combined with his title Sharīf Awliyāʾ (“Noble of the Saints”) align with this Qādirī spiritual typology, emphasizing humility, teaching, and service as modes of sanctity.

Knowledge and Cultural Continuity: Ilmuh Kamaasan and Indigenous Islam

As Yusuf Morales (2017) explains, Islam in the Philippines is not monolithic but a mosaic of schools of thought. Its earliest layer, Classical Ahl al-Sunnah wal-Jamāʿah, was interwoven with Sufism and evolved locally into Ilmuh Kamaasan / Ilmuh Kamatoahan “knowledge of the elders.” This synthesis localized Ashʿarī creed and Shāfiʿī law within Tausūg custom, producing a form of indigenous Islam that valued community, honor, and remembrance of the awliyāʾ.

Rather than viewing Kamaasan as heterodox, scholars and ʿulamāʾ must engage it as the vernacular expression of Sufi pedagogy and the very process by which Islam was internalized in Sulu. Understanding and preserving Ilmuh Kamaasan is thus essential to recovering the authentic spiritus loci of early Philippine Islam.

The “Pitu Wali” and the Nusantara Continuum

Regional oral history commemorates seven saintly figures(the Pitu Wali) who first spread Islam in Sulu and Mindanao. Shaykh Karīm al-Makhdūm figures prominently among them, alongside Tuan Mashaʿika, Tuan Maqbalu, and Sharīf Abū Bakr. Their travels mirror the Javanese Wali Songo, and their miraculous voyage “on an iron vessel” (naglumpang basih) represents mastery over both sea and spirit.

Archaeological and textual evidence (Tjandrasasmita 2009; Majul 1973) situates these saints within the same 14th–15th-century Sufi maritime network that connected Aceh, Java, Brunei, and Sulu. The wave of Sunni–Sufi teachers whose influence extended beyond theology into social ethics, arts, and statecraft.

Preservation, Scholarship, and Reconnection

The NHCP and BCPCH–BARMM must not limit commemoration to monuments. Preservation should embrace the intangible heritage—tarsilas, maqām sites, manuscripts, and oral lineages.

Here, the Institute of Islamic Studies, University of the Philippines (UP-IIS) can play a pivotal role. As the country’s foremost academic center for Islamic studies, UP-IIS is uniquely positioned to collaborate with BARMM institutions and international partners from Hadramawt, al-Azhar, Damascus, and Indonesian pesantren. Joint initiatives may include:

• Digitizing Jawi manuscripts and tarsilas,

• Training researchers in classical Arabic and genealogical studies, and

• Hosting an annual Makhdūm Symposium uniting ʿulamāʾ, historians, and youth leaders.

Such partnerships will not only preserve but revitalize the intellectual lineage of the earliest missionaries.

The Role of the ʿUlamāʾ: Preserving and Continuing the Heritage

Amid the rapid transformations of our age, the ʿulamāʾ is the inheritors of the prophets and they bear a special responsibility not only as teachers of sharīʿah, but also as guardians of the history, wisdom, and culture of Islam in the archipelago.

The earliest missionaries of Islam in the Philippines were ʿulamāʾ–ṣūfiyyūn, such as Shaykh Karīm al-Makhdūm, Rājah Baguinda, and Sharīf Abū Bakr. They united ʿilm (knowledge), ʿamal (action), and adab (ethics) as the three pillars of faith. In this spirit, today’s ʿulamāʾ are invited to reclaim this role as mediators between religion and history.

Recommendations for the ʿUlamāʾ’s Action:

1. Establish an association that holds a concept similar to a “Majlis al-ʿUlamāʾ li-Turāth al-Islāmī al-Filībīnī” — a council composed of scholars, researchers, and cultural custodians to oversee the conservation of tampats (maqāms or sacred sites), tarsilas (genealogical records), and ancient manuscripts.

   • This may be led by Darul Iftāʾ , in partnership with the Institute of Islamic Studies, University of the Philippines, other local universities, Sunni Institutions, Sufis and other Intellectual Muslims.

2. Integrate into the curriculum of madrasahs and jamʿiyyahs the history of Islam in the Philippines, including the lives of the early makhdūmīn and the pitu wali (seven saints).

   • In this way, students will inherit not only the knowledge of fiqh (jurisprudence) but also that of ʿilm al-nasab (genealogy), adab (spiritual etiquette), and tarīkh (history).

3. Re-examine and rehabilitate Ilmuh Kamaasan in the light of the teachings of Ahl al-Sunnah wal-Jamāʿah.

   • Rather than rejecting it, it should be purified and reinterpreted as part of local tasawwuf (spiritual discipline) consistent with the Shāfiʿī and Ashʿarī traditions. They must coordinate and have partnership with the Sufis in the Philippines and practitioners of Ilmuh Kamaasan

4. Strengthen ties with Sunni–Sufi centers such as Hadramawt (Yemen),Turkey, and the pesantren of Indonesia and Malaysia.

   • Such connections will reinforce both the sanad al-ʿilm (chain of learning) and sanad al-daʿwah (chain of propagation) that trace back to the early makhdūmīn.

5. Safeguard tampats and turāth (heritage) against neglect and extremism.

   • The ʿulamāʾ must act as mediators between tradition and modernity, ensuring that sacred sites are not erased or that deeply rooted Sunni Sufi practices are not mistakenly condemned as bidʿah (innovation).

 Toward a Renewed Sunni–Sufi Synthesis

The first teachers of Islam in the Philippines exemplified an integrative faith, Ashʿarī in creed, Shāfiʿī in law, and Sufi in spirit. They built communities not through coercion but through compassion, moral discipline, and learning. In the language of the Amman Message (2004), their method represents “mercy in diversity.”

For contemporary Muslims,especially the youth, rediscovering Shaykh Karīm al-Makhdūm means reconnecting with this Bangsamoro Spirituality: a faith that values intellect (ʿaql), culture (adab), and balance (iʿtidāl). Preserving his legacy is not merely heritage work, it is an act of iḥyāʾ, revival, in the truest Islamic sense.

Conclusion

The celebration of Sheikh Karīm’ul Makhdūm Day must serve as a bridge between memory and responsibility. It reminds us that the foundations of Philippine Islam were Sunni, Sufi, and scholarly anchored in the same living tradition that shaped the civilizations of the Malay world.

To honor Shaykh Karīm al-Makhdūm and the Pitu Wali is to protect their tampats, preserve their manuscripts, and revive the unity of knowledge they embodied. For young Muslims, his story is not a relic, it is a roadmap: that knowledge, devotion, and service remain the enduring pathways to renewal.

References

• al-Attas, Syed Muhammad Naquib. Historical Fact and Fiction. Kuala Lumpur: ISTAC–UMP, 2011.

• al-Attas, Syed Muhammad Naquib. Preliminary Statement on a General Theory of the Islamization of the Malay–Indonesian Archipelago. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka, 2015.

• al-Murtadho, H. Sayyid Ḥusayn, KH ʿAbd Allāh Zaky al-Kaaf, & Drs. Maman ʿAbd al-Jalīl. Keteladanan dan Perjuangan Wali Songo Dalam Menyiarkan Islam di Tanah Jawa. Bandung: CV Pustaka Setia, 1999.

• Aljunied, Khairudin. Contemplating Sufism: Dialogue and Tradition Across Southeast Asia. Wiley, 2025.

• Bahruddīn Azmatkhān & Ṣāḥib al-Farāj Azmatkhān. al-Mausūʿah li Ansāb al-Imām al-Ḥusaynī. Madawis Press, 1918–2014.

• Ḥāshim, ʿUmar. Riwayat Maulana Malik Ibrahim. Menara Kudus, 1981.

• Jubair, Salah. Bangsamoro: A Nation under Endless Tyranny. Malaysia: IQ Marin, 1999.

• Lopez, Mellie L. A Handbook of Philippine Folklore. Quezon City: University of the Philippines Press, 2006.

• Majul, Cesar Adib. Muslims in the Philippines. Quezon City: University of the Philippines Press, 1973.

• Morales, Yusuf. “The Different Islamic Schools of Thought in the Philippines.” PeaceTalks, June 18, 2017.

• Omar, Ismael S. Diary of a Colonized Native. Partridge Singapore, 2018.

• Tjandrasasmita, Uka. Arkeologi Islam Nusantara. Jakarta: KPG–EFEO–UIN Syarif Hidayatullah, 2009.

• Van Bruinessen, Martin. “Najmuddin al-Kubra, Jumadil Kubra and Jamaluddin al-Akbar.” Bijdragen tot de Taal-, Land- en Volkenkunde 150 (1994): 305–329.

• Dzul Asree Sug. “Sejarah Kaja dan Pengislaman Tausug.” 2009 (blog essay).

Glossary of Terms

ʿĀlim (plural: ʿUlamāʾ) – A learned scholar in Islam, usually trained in jurisprudence (fiqh), theology (ʿaqīdah), and other religious sciences.
ʿAmal – Righteous action; practice of faith in daily life.
ʿAqd / Sharīʿah – Divine law or Islamic legal system encompassing moral, ritual, and social obligations.
ʿIlm – Knowledge, both sacred and rational; in Islam, it implies knowledge that leads to spiritual awareness.
ʿIlm al-Nasab – The science of genealogy or lineage.
ʿIlm al-Tarīkh – The science of history.
Adab – Ethical discipline, refined manners; a core virtue in Islamic spirituality.
Ahl al-Sunnah wal-Jamāʿah (ASWJ) – “People of the Prophetic Tradition and the Community”; the mainstream Sunni orthodoxy that follows the Prophet Muḥammad ﷺ and the consensus of scholars.
Amman Message – A 2004 declaration by Muslim scholars worldwide calling for unity, tolerance, and mutual respect among Islamic schools of thought.
Ashʿarī–Shāfiʿī – The twin pillars of Sunni Islam in Southeast Asia: the Ashʿarī creed (theology) and the Shāfiʿī school (law).
Awliyāʾ (singular: Walī) – “Friends of God”; saints or spiritually realized persons recognized for their piety and closeness to Allah.
Bā ʿAlawī – A lineage of sayyid scholars and saints from Hadramawt, Yemen, descendants of the Prophet Muḥammad ﷺ through Imām al-Ḥusayn.
BāʿAlawī–Azmatkhān – The extended genealogical network of Arab–Indian–Malay descendants of the Prophet through Jamāl al-Dīn al-Akbar and his sons.
Bidʿah – Innovation in religion; practices added without prophetic precedent.
Darul Iftāʾ – Council or office of religious jurists responsible for issuing legal opinions (fatwā).
Dunyā Melayu – “Malay World”; the cultural–linguistic region of Southeast Asia including Malaysia, Indonesia, Brunei, southern Thailand, and the southern Philippines.
Fiqh – Islamic jurisprudence; the systematic understanding and application of Islamic law.
Hadramawt – A historical region in southern Yemen, homeland of the Bā ʿAlawī sayyids and a major center of Islamic learning.
Ḥadīth – Sayings and actions of the Prophet Muḥammad ﷺ forming a source of Islamic law and ethics.
Ilmuh Kamaasan / Ilmuh Kamatoahan – Tausug term meaning “knowledge of the elders”; the localized form of Sunni–Sufi ethical and spiritual teachings.
Jamāʿah – Community; collective body of Muslims who maintain unity in faith and practice.
Jawi – The Arabic-derived script historically used to write Malay and other Southeast Asian languages.
Jihad – Striving or struggle in the path of God, often spiritual or moral in meaning.
Karāmāt (singular: Karāmah) – Miracles or extraordinary gifts granted by God to His saints (awliyāʾ).
Makhdūm / Makhdūmīn – Literally “served one(s)”; title for respected teachers, missionaries, or saints in Southeast Asia.
Majlis al-ʿUlamāʾ li-Turāth al-Islāmī al-Filībīnī – Proposed “Council of Scholars for the Islamic Heritage of the Philippines.”
Maqām (plural: Maqāmāt) – A spiritual station; also used for a saint’s tomb or shrine.
Madrasah – Traditional Islamic school or seminary.
Manhaj – Methodology or interpretive approach in religious thought.
Nasab / Silsilah / Tarsila – Genealogical lineage; written or oral family record tracing descent, often to the Prophet.
Pesantren – Indonesian Islamic boarding school.
Pitu Wali – “Seven Saints”; legendary early missionaries who spread Islam in the Sulu archipelago.
Qādirī / Ṭarīqah Qādiriyya – The Sufi spiritual path founded by Shaykh ʿAbd al-Qādir al-Jīlānī (d. 1166 CE).
Qaddasallāhu Sirrahu – “May God sanctify his secret”; honorific phrase said after the names of saints.
Sūfī / Tasawwuf – Islamic mysticism; the inner path of purification and love of God.
Sultānate – Islamic polity or kingdom ruled by a sulṭān.
Sunni – The largest branch of Islam following the Prophet’s traditions through his companions.
Tampat / Maqām / Kubur Sharīf – Sacred burial site or shrine of a saint.
Turāth – Islamic intellectual and cultural heritage.
Tarīqah – Sufi spiritual order or path.
ʿUlamāʾ-Ṣūfiyyūn – Scholars who are also Sufi masters, combining legal knowledge with spiritual training.

Ang paglagda ni Pangulong Ferdinand R. Marcos Jr. sa Republic Act No. 12228 noong Hulyo 9, 2025, na nagtatakda sa Nobyembre 7 bilang Sheikh Karīm’ul Makhdūm Day, ay hindi lamang isang seremonya kundi isang panawagan upang sariwain at pahalagahan ang espirituwal at sibilisasyong pundasyon ng Islam sa Pilipinas.

Tatalakayin sa sanaysay na ito ang buhay, talaangkanan (silsilah), at pamana ni Shaykh Karīm al-Makhdūm, ang unang misyonerong Muslim na naitala sa kapuluan ng Sulu, sa pamamagitan ng pagsasama ng mga tarsila, tradisyong oral, at mga pag-aaral sa rehiyon. Batay sa mga akda nina Cesar Adib Majul, Syed Muhammad Naquib al-Attas, Khairudin Aljunied, at Uka Tjandrasasmita, itinatampok dito ang mahalagang papel ng mga Sunni–Sufi na ulama na nagpalaganap ng Islam sa pamamagitan ng pananampalatayang Ashʿarī, batas ng Shāfiʿī, at ang siyensa ng Tasawwuf.

Isasaad rin dito ang pagpapanatili ng mga tampat o maqām (banal na libingan), mga lumang manuskrito sa Jawi, mga tala ng lahi (tarsila/salsila/nasab), at ang pagtutulong-tulong ng mga ugnayan ng mga institusyong gaya ng National Historical Commission of the Philippines (NHCP), Bangsamoro Commission for the Preservation of Cultural Heritage (BCPCH-BARMM), Darul Ifta Region 9 at Palawat, Institute of Islamic Studies ng Unibersidad ng Pilipinas (UP-IIS), mga Sufi sa Pilipinas at ilan pang mga muslim na intelektwal at mananaliksik upang muling maikabit ang Pilipinas sa malawak na Dunyā Melayu at Hadramī–Nusantara na pamana.

Isang Araw ng Pambansang Paggunita

Ang pagdiriwang ng Sheikh Karīm’ul Makhdūm Day ay nagbibigay-diin sa isang madalas kaligtaang bahagi ng kasaysayan, ang pagdating at pagsibol ng Islam bago pa man dumating ang mga Espanyol. Bago pa man ang ika-16 na siglo, ang mga pulo ng Sulu at Mindanao ay bahagi na ng masiglang ugnayan ng kalakalan at karunungan ng mga Muslim sa karagatang Indian Ocean.

Patunay dito ang lapida sa Bud Dato (1310 CE) at ang moske ni Shaykh Karīm al-Makhdūm sa Simunul (bandang 1380 CE), mga palatandaan ng presensya ng mga makhdūmīn o mga misyonerong pantas na nagpalaganap ng Islam sa kapayapaan (Majul, 1973; Lopez, 2006; Omar, 2018).

Para sa mga Muslim at ibang relihiyon, ang paggunita kay Shaykh Karīm al-Makhdūm ay hindi lamang relihiyosong alaala kundi pagkilala na ang Islam ay dumating sa pamamagitan ng edukasyon, kababaang-loob, at kabutihan ng loob. Ang kanilang misyon ay hindi lamang espiritwal kundi kultural at isang pamana ng Sunni-Sufi na sibilisasyon.

Si Shaykh Karīm al-Makhdūm Bilang Misyonerong Sunni–Sufi

Ayon sa mga tarsila at salaysay ng mga Tausūg, si Shaykh Karīm al-Makhdūm, na tinatawag ding Tuan Sharīf Awliyāʾ, ay isang pantas mula sa Arabia na dumating sa Buansa, Jolo, at kalaunan ay tumira sa Simunul, kung saan siya nagtayo ng moske (Jubair, 1999; Majul, 1973). Ang Masjid al-Makhdūm, na ilang ulit nang itinayong muli, ay kinikilalang pinakamatandang moske sa Pilipinas at isa sa pinakamatanda sa buong Timog-Silangang Asya.

Ang pagdating ng mga makhdūmīn ang ikalawang yugto ng Islamisasyon, ang pagtuturo ng pananampalataya pagkatapos dumating ng Tuan Mashaykha. Ito’y sinundan ni Rājah Baguinda mula Minangkabau na nagtatag ng pamahalaang Muslim, at ni Sharīf Abū Bakr (Sharīf ul-Hāshim) na nagpatatag ng Sultanato ng Sulu (Majul, Muslims in the Philippines). Ayon kina Aljunied (2025) at Tjandrasasmita (2009), ito ang karaniwang hulma ng Islamisasyon sa rehiyon: ang banal (walī) bilang espirituwal na tagapagtatag, ang pinuno (sulṭān) bilang tagapagpatibay, at ang pantas (ʿālim) bilang tagapasa ng kaalaman.

Ang Mga Teorya ng Pinagmulan at ang Koneksiyong Bā ʿAlawī–Azmatkhān

Sa iba’t ibang tala ng Nusantara, si Shaykh Karīm al-Makhdūm ay itinuturing na kabilang sa angkan ng mga sayyid mula Hadramawt (Yemen), na tinawag na Bā ʿAlawī–Azmatkhān, mga inapo ni Propeta Muḥammad ﷺ sa pamamagitan ni Imām al-Ḥusayn. Ayon kay Syed Muhammad Naquib al-Attas (Historical Fact and Fiction, 2011; Preliminary Statement, 2015), may dalawang magkaugnay na linya ng angkan:

a. Talaangkanan ni Jamāl al-Dīn al-Akbar (Tradisyong Azmatkhān)

Batay sa Riwayat Maulana Malik Ibrahim (Hasyim, 1981) at mga genealogiyang inilahad nina al-Attas at Van Bruinessen (1994):

Propeta Muḥammad ﷺ → Fāṭimah al-Zahrāʾ + ʿAlī ibn Abī Ṭālib
→ Imām al-Ḥusayn → ʿAlī Zayn al-ʿĀbidīn → Muḥammad al-Bāqir
→ Jaʿfar aṣ-Ṣādiq → ʿAlī al-ʿUrayḍī → Muḥammad an-Naqīb
→ ʿĪsā ar-Rūmī → Aḥmad al-Muhājir → ʿUbayd Allāh
→ Alwī al-Awwal → Muḥammad Ṣāḥib al-Ṣawmīʿah
→ Alwī ath-Thānī → ʿAlī Khāliʿ Qasam → Muḥammad Ṣāḥib Mirbaṭ
→ Alwī ʿAmm al-Faqīh → ʿAbd al-Malik (Aḥmad Khān) → ʿAbd Allāh al-Aʿẓamat Khān
→ Aḥmad Shāh Jalāl → Jamāl al-Dīn al-Ḥusayn al-Akbar al-Bukhārī (Maulānā Akbar)
→ Shaykh Karīm al-Makhdūm.

Ang tarsila na ito, ayon kay al-Attas, ang unang naghatid ng mga pantas na Hadramī sa mundo ng Malay, na nagdala ng pananampalatayang Ashʿarī–Shāfiʿī at siyensang Tasawwuf.

b. Talaangkanan ni Ibrāhīm Zayn ad-Dīn al-Akbar (Tradisyong Maulānā Malik Ibrāhīm)

Sa al-Mausūʿah li Ansāb al-Imām al-Ḥusaynī (Bahruddīn & Ṣāḥib al-Farāj Azmatkhān, 1918–2014), si Karīm al-Makhdūm ay iniuugnay kay Ibrāhīm Zayn ad-Dīn al-Akbar, anak ni Jamāl al-Dīn al-Akbar.

Jamāl al-Dīn al-Akbar → Ibrāhīm Zayn ad-Dīn al-Akbar
→ ʿAlī Nūr al-ʿĀlam → ʿAbd Allāh → Bābullah (Sunan Ternate)
→ Sharīf Hidayatullāh (Sunan Gunung Jati) → Ḥasanuddīn (Sultan Banten)
→ at mga inapo gaya nina Maulānā Ishāq at Maulānā Malik Ibrāhīm, na kilala bilang Wali Songo ng Java.

Anumang bersiyon ang sundin, si Shaykh Karīm al-Makhdūm ay malinaw na kabilang sa angkan ng mga sayyid ng Hadramawt, na nagtaglay ng lahi at kaalaman, na siyang nag-ugnay sa Sulu, Brunei, Aceh, at Java sa iisang Sunni-Sufi na pamana.

Ang Katangiang Sufi at ang Pagiging Qādirī

Ayon sa mga alamat at salaysay ng mga Tausūg, si Shaykh Karīm al-Makhdūm ay pinagkalooban ng karāmāt (himala): nakalulan sa isang “sasakyang pangdagat na bakal” (naglumpang basih) na tumawid sa dagat, naglalakad sa tubig, at nakagagamot. Ang mga motibong ito ay tipikal sa mga talambuhay ng mga banal na Sufi, at nagpapahiwatig ng ugnayan sa ṭarīqah Qādiriyya ni Sayyiduna Shaykh ʿAbd al-Qādir al-Jīlānī qaddasallahu sirrahu

Tulad ng binanggit nina Majul (1973) at Aljunied (2025), maraming unang Sufi sa Timog-Silangang Asya ang nagmula sa mga Qādirī at Shādhilī guro sa Makkah at Hadramawt. Kaya’t malamang na si Makhdūm ay bahagi ng ganitong espirituwal na linya.

Ilmuh Kamaasan at Ang Siyensang Espiritwal ng Tausug

Ayon kay Yusuf Morales (2017), ang Islam sa Pilipinas ay napakaramaing bahagi na sumusunod sa iba’t ibang paaralan ng kaisipan. Ang unang anyo nito, Ahl al-Sunnah wal-Jamāʿah, ay hinaluan ng tasawwuf at naging Ilmuh Kamaasan o Ilmuh Kamatoahan o ang “karunungan ng mga ninuno.” Pinagsama nito ang pananampalatayang Ashʿarī at batas na Shāfiʿī sa mga kaugaliang Tausūg, kaya’t ang Islam ay naging bahagi ng kanilang pang-araw-araw na buhay.

Hindi dapat ituring na lihis ang Kamaasan kundi bilang bunga ng lokal na pag-unawa sa Sufismong moral at makatao. Ito ang dahilan kung bakit nanatiling buhay ang Islam sa mga pamayanan ng Sulu.

Ang “Pitu Wali” at Ang Tulay ng Nusantara

Sa mga salaysay ng mga mamamayan, pitong banal na misyonero ang unang nagpalaganap ng Islam. Sila’y kilala sa maraming pangalan tulad nang Pitu Wali(7 Banal na tao o kaibigan ng Allah). Kabilang dito si Shaykh Karīm al-Makhdūm, Tuan Mashaʿika, Sharif Balfaqi Alawi, Sharif Barwa,Sharif Qasim at Sharīf Abū Bakr. Ang kanilang mga himala at paglalakbay ay katulad ng Wali Songo ng Java. Ang kanilang alamat ng “paglalayag sa palayok na bakal” ay sagisag ng kanilang pagpapanibago ng espiritu at lipunan.

Ang mga arkeolohikal at tekstuwal na ebidensya (Tjandrasasmita, 2009; Majul, 1973) ay nagpapatunay na bahagi sila ng malawak na ugnayan ng mga Sufi noong ika-14 hanggang ika-15 siglo na nag-ugnay sa Aceh, Java, Brunei, at Sulu.

Pagpapanatili, Pananaliksik, at Muling Pag-uugnay

Dapat palawakin ng NHCP at BCPCH–BARMM ang konserbasyon mula sa mga gusali tungo sa hindi materyal na pamana tulad ng mga tampat o banal na libingan, mga tarsila, mga lumang kasulatan, at mga salin ng lahi.

Sa gawaing ito, napakahalagang katuwang ang Institute of Islamic Studies ng Unibersidad ng Pilipinas (UP-IIS). Sa pamamagitan ng akademikong pananaliksik at ugnayang pandaigdig, maaaring:

• I-digitize at ingatan ang mga manuskritong Jawi at tarsila,

• Sanayin ang mga kabataang mananaliksik sa wikang Arabe at kasaysayang Hadramī,

• Magkaroon ng magandang koneksyon ang mg Sunni Ulama at Intelektwal na Muslims sa Pilipinas upang sa ganitong paraan, maipagpapatuloy ang buhay na karunungan ng mga unang misyonero.

Tungkulin ng mga ʿUlamāʾ: Pagpapanatili at Pagpapatuloy ng Pamana

Sa gitna ng mabilis na pagbabago ng panahon, ang mga ʿulamāʾ ang mga tagapagmana ng mga propeta ay may natatanging tungkulin hindi lamang bilang tagapagturo ng sharīʿah, kundi bilang tagapag-ingat ng kasaysayan, karunungan, at kultura ng Islam sa kapuluan.

Ang unang mga misyonero ng Islam sa Pilipinas ay mga ʿulamāʾ-ṣūfiyyūn, tulad nina Shaykh Karīm al-Makhdūm, Rājah Baguinda, at Sharīf Abū Bakr. Pinag-isa nila ang ʿilm (kaalaman), ʿamal (gawa), at adab (asal) bilang tatlong haligi ng pananampalataya. Sa ganitong diwa, ang mga ʿulamāʾ ngayon ay inaanyayahang muling yakapin ang tungkuling ito bilang tagapamagitan sa pagitan ng relihiyon at kasaysayan.

Mga Maaaring gawin ng mga ʿUlamāʾ:

1.     Itatag ang isang uri ng “Majlis al-ʿUlamāʾ li-Turāth al-Islāmī al-Filībīnī” — isang konsehong binubuo ng mga ulama, mananaliksik, at tagapag-ingat ng kultura upang pangasiwaan ang konserbasyon ng mga tampat (maqām), tarsila, at mga lumang manuskrito.

o   Maaaring pamunuan ito ng Darul Iftāʾ, katuwang ang UP Institute of Islamic Studies,mga lokal na unibersidad, Sufi at ibang Sunni na organisasyon

2.     Isama sa kurikulum ng madrasah ang aralin hinggil sa kasaysayan ng Islam sa Pilipinas, kasama ang buhay ng mga unang makhdūmīn at pitu wali.

o   Sa ganitong paraan, maipapasa ang kaalaman hindi lamang ng fiqh kundi pati ng ʿilm al-nasab, adab, at tarīkh.

3.     Muling pagnilayan at iayos ang Ilmuh Kamaasan sa liwanag ng Ahl al-Sunnah wal-Jamāʿah.

o   Sa halip na ito’y itakwil, dapat itong linisin at muling bigyang-kahulugan bilang bahagi ng lokal na tasawwuf, ayon sa mga prinsipyo ng Shāfiʿī at Ashʿarī. Maaaring makipag-ugnayan ang mga Ulama sa mga Sufi sa Pilipinas at mga guro ng Ilmuh Kamaasan

4.     Itaguyod ang malapit na ugnayan sa mga sentrong Sunni–Sufi tulad ng Hadramawt (Yemen), Turkey, at mga pesantren sa Indonesia at Malaysia.

o   Ang ganitong ugnayan ay magpapatibay sa sanad al-ʿilm (chain of learning) at sanad al-daʿwah (chain of propagation) na nagsimula pa sa mga unang makhdūmīn.

5.     Bantayan ang mga tampat at turāth laban sa pagkaputol at ekstremismo.

o   Ang mga ulama ay dapat maging tagapamagitan sa pagitan ng tradisyon at modernidad, upang hindi mawala ang mga banal na lugar o mapagkamalang bidaʿah ang mga kaugaliang may malalim na ugat sa Tasawwuf

Patungo sa Muling Pagbubuo ng Tradisyong Sunni–Sufi

Ang unang mga guro ng Islam sa Pilipinas ay nagbuklod ng teolohiya, batas, at espiritwal na karununga sa iisang pananaw. Ipinangaral nila ang Islam hindi sa pamamagitan ng hidwaan kundi ng habag, pag-unawa, at karunungan. Ang kanilang halimbawa ay kaayon ng diwa ng Amman Message (2004), na nagtuturo ng awa at pagkakaisa sa kabila ng pagkakaiba ng mga paaralan ng kaisipan.

Para sa mga kabataang Muslim ngayon, ang alaala ni Shaykh Karīm al-Makhdūm ay paanyaya sa pagbabalik sa ugat ng ating pananampalataya, isang Islam na puno ng karunungan, pagmamahal, at karangalan.

Ang Sheikh Karīm’ul Makhdūm Day ay dapat maging araw ng pagkakaisa ng alaala at pananagutan. Paalala ito na ang Islam sa Pilipinas ay Sunni at Sufi, ang parehong tradisyong naghubog sa sibilisasyon ng Dunyā Melayu.

Ang tunay na paggalang kay Shaykh Karīm al-Makhdūm at sa Pitu Wali ay nasa pagpapanatili ng kanilang tampat, pag-iingat ng kanilang mga lumang kasulatan, at pagpapatuloy ng kanilang misyon ng karunungan at kabutihan. Para sa kabataan, ang kanilang kwento ay hindi alamat, kundi patnubay: na ang kaalaman, pananampalataya, at paglilingkod ang tunay na daan tungo sa pagbangon ng ating pamayanan.

اللَّهُمَّ صَلِّ وَسَلِّمْ وَبَارِكْ عَلَى سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ، النُّورِ السَّارِي فِي الْأَكْوَانِ، وَصَلِّ وَسَلِّمْ عَلَى أَوْلِيَائِكَ الَّذِينَ نَشَرُوا نُورَ الْإِسْلَامِ فِي الْجَزَائِرِ وَالْبِلَادِ الْبَعِيدَةِ، وَعَلَى سَيِّدِنَا الشَّيْخِ كَرِيمٍ الْمَخْدُومِ، وَذُرِّيَّاتِ سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، وَجَمِيعِ أَوْلِيَاءِ اللهِ ٱلَّذِينَ نَشَرُوا نُورَ نَبِيِّكَ فِي ٱلْفِلِبِّين.

Allāhumma ṣalli wa sallim wa bārik ‘alā sayyidinā Muḥammad, an-nūris-sārī fīl-akwān, wa ṣalli wa sallim ‘alā awliyā’ikalladhīna nasharū nūral-islām fīl-jazā’ir wal-bilād al-ba‘īdah, wa ‘alā sayyidinā ash-shaykh Karīm al-Makhdūm, wa dhurriyyāti sayyidinā Muḥammad ṣallallāhu ‘alayhi wa sallam, wa jamī‘i awliyā’illāhi alladhīna nasharu nūra nabiyyika fīl-Filibbīn.

O Allāh, ipagkaloob Mo ang Iyong pagpapala, kapayapaan, at biyaya sa Sayyiduna Muḥammad ang Liwanag na dumadaloy sa lahat ng nilikha at ipadala rin ang Iyong pagpapala at kapayapaan sa Iyong mga Awliyā’ (mga minamahal na kaibigan ng Allāh) na nagpalaganap ng liwanag ng Islām sa mga kapuluan at malalayong lupain, at kay aming Guro, si Shaykh Karīm al-Makhdūm, at sa mga supling ni Propeta Muḥammad ﷺ, at sa lahat ng mga Awliyā’ ng Allāh na nagdala ng liwanag ng Iyong Propeta sa Pilipinas.

Mga Sanggunian

• al-Attas, Syed Muhammad Naquib. Historical Fact and Fiction. Kuala Lumpur: ISTAC–UMP, 2011.

• al-Attas, Syed Muhammad Naquib. Preliminary Statement on a General Theory of the Islamization of the Malay–Indonesian Archipelago. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka, 2015.

• al-Murtadho, H. Sayyid Ḥusayn, KH ʿAbd Allāh Zaky al-Kaaf, & Drs. Maman ʿAbd al-Jalīl. Keteladanan dan Perjuangan Wali Songo Dalam Menyiarkan Islam di Tanah Jawa. Bandung: CV Pustaka Setia, 1999.

• Aljunied, Khairudin. Contemplating Sufism: Dialogue and Tradition Across Southeast Asia. Wiley, 2025.

• Bahruddīn Azmatkhān & Ṣāḥib al-Farāj Azmatkhān. al-Mausūʿah li Ansāb al-Imām al-Ḥusaynī. Madawis Press, 1918–2014.

• Ḥāshim, ʿUmar. Riwayat Maulana Malik Ibrahim. Menara Kudus, 1981.

• Jubair, Salah. Bangsamoro: A Nation under Endless Tyranny. Malaysia: IQ Marin, 1999.

• Lopez, Mellie L. A Handbook of Philippine Folklore. Quezon City: University of the Philippines Press, 2006.

• Majul, Cesar Adib. Muslims in the Philippines. Quezon City: University of the Philippines Press, 1973.

• Morales, Yusuf. “The Different Islamic Schools of Thought in the Philippines.” PeaceTalks, June 18, 2017.

• Omar, Ismael S. Diary of a Colonized Native. Partridge Singapore, 2018.

• Tjandrasasmita, Uka. Arkeologi Islam Nusantara. Jakarta: KPG–EFEO–UIN Syarif Hidayatullah, 2009.

• The Sulu Tawi-Tawi Cultural and Historical Society. (2025, November 7). [Photograph of Sheikh Karīm al-Makhdūm Mosque / related heritage image] [Facebook post]. Facebook. https://www.facebook.com/share/1A24rdnEm2/

Talasalitaan ng mga Terminong Islamiko at Malay

ʿĀlim (maramihan: ʿUlamāʾ) – Isang pantas o iskolar sa Islam na bihasa sa batas (fiqh), pananampalataya (ʿaqīdah), at iba pang agham pangrelihiyon.
ʿAmal – Matuwid na gawa; pagsasabuhay ng pananampalataya sa araw-araw.
ʿAshʿarī – Paaralan ng teolohiyang Sunni na pinasimulan ni Imām Abū al-Ḥasan al-Ashʿarī; nagbibigay-diin sa balanse ng pangangatwiran at paghahayag mula sa Diyos.
Sharīʿah – Batas Islamiko; kabuuan ng tuntunin sa pananampalataya, moralidad, at lipunan.
ʿIlm – Kaalaman; sa Islam, tumutukoy sa karunungang naglalapit sa tao sa Diyos.
ʿIlm al-Nasab – Agham ng talaangkanan o pinagmulan ng angkan.
ʿIlm al-Tarīkh – Agham ng kasaysayan.

Adab – Mabuting asal o etika; batayang birtud sa espiritwalidad ng Islam.
Ahl al-Sunnah wal-Jamāʿah (ASWJ) – “Ang mga Taong Nasa Tradisyon ng Propeta at ng Pamayanan”; pangunahing ortodokso ng Islam na sumusunod sa aral ng Propeta Muḥammad ﷺ.
Amman Message – Pahayag ng pagkakaisa at pagtanggap ng iba’t ibang paaralan ng kaisipan sa Islam, inilabas ng mga pantas noong 2004.
Ashʿarī–Shāfiʿī – Pinag-isang tradisyon ng pananampalatayang Ashʿarī (teolohiya) at batas na Shāfiʿī; siyang karaniwang sinusunod sa Timog-Silangang Asya.
Awliyāʾ (Walī) – “Mga Kaibigan ng Diyos”; mga banal o taong may malalim na kabanalan at malapit sa Diyos.
Bā ʿAlawī – Angkan ng mga sayyid o inapo ng Propeta Muḥammad ﷺ mula sa Hadramawt, Yemen.
BāʿAlawī–Azmatkhān – Pinalawak na angkan ng mga inapo ng Propeta sa Yemen, India, at Malay–Nusantara.
Bidʿah – Bagong gawi sa relihiyon na walang batayan sa ginawa ng Propeta; madalas pinagtatalunan sa konteksto ng tradisyon.
Darul Iftāʾ – Konseho ng mga pantas na nagbibigay ng payong pangrelihiyon o fatwā.
Dunyā Melayu – “Daigdig ng Malay”; tumutukoy sa rehiyong kultural ng Timog-Silangang Asya kabilang ang Malaysia, Indonesia, Brunei, at Katimugang Pilipinas.
Fiqh – Agham ng batas Islamiko; pagsasalin ng mga prinsipyo ng Sharīʿah sa praktikal na buhay.
Hadramawt – Rehiyon sa katimugang Yemen, pinagmulan ng maraming pantas at Sufi.
Ḥadīth – Mga sinabi at gawa ng Propeta Muḥammad ﷺ na pinagkukunan ng batas at asal.
Ilmuh Kamaasan / Ilmuh Kamatoahan – Salitang Tausug na nangangahulugang “karunungan ng mga matatanda”; lokal na anyo ng etikal at espiritwal na Sufismong Sunni.
Jamāʿah – Pamayanan o samahan ng mga Muslim.
Jawi – Sulat na hango sa Arabe na ginamit sa pagsulat ng wikang Malay at iba pang wika sa rehiyon.
Karāmāt (isahan: Karāmah) – Mga himala o di-karaniwang biyaya ng Diyos sa Kanyang mga banal (awliyāʾ).
Makhdūm / Makhdūmīn – Titulong ibinibigay sa mga pantas, guro, o misyonerong iginagalang sa Timog-Silangang Asya.
Majlis al-ʿUlamāʾ li-Turāth al-Islāmī al-Filībīnī – Panukalang “Konseho ng mga Pantas para sa Pamana ng Islam sa Pilipinas.”
Maqām (maramihan: Maqāmāt) – Antas ng espiritwalidad; maaari ring tumukoy sa libingan o dambana ng isang banal.
Madrasah – Paaralan o institusyong pang-edukasyon sa Islam.
Manhaj – Pamamaraan o pilosopiya ng pag-unawa sa relihiyong Islam.
Nasab / Silsilah / Tarsila – Talaangkanan o kasaysayan ng angkan; karaniwang naglalahad ng pinagmulan hanggang sa Propeta.
Pesantren – Paaralang Islamiko sa Indonesia na katulad ng madrasah.
Pitu Wali – “Pitong Banal”; tawag sa mga unang misyonerong Muslim na nagpalaganap ng Islam sa Sulu.
Qādirī / Ṭarīqah Qādiriyya – Sufing landas na itinatag ni Shaykh ʿAbd al-Qādir al-Jīlānī (d. 1166 CE).
Qaddasallāhu Sirrahu – “Nawa’y pakabanalin ng Diyos ang kanyang lihim”; pariralang iginagalang sa mga banal.
Sūfī / Tasawwuf – Espiritwal na disiplina ng Islam na nakatuon sa paglilinis ng puso at pagmamahal sa Diyos.
Sulṭānate – Pamahalaang Islamiko na pinamumunuan ng isang sulṭān.
Sunni – Ang pinakamalaking sangay ng Islam na sumusunod sa Tradisyon ng Propeta at sa kanyang mga kasamahan.
Tampat / Maqām / Kubur Sharīf – Banal na libingan o dambana ng isang santo.
Turāth – Pamana ng karunungan at kultura sa loob ng kasaysayan ng Islam.
Tarīqah – Landas o samahang espiritwal sa loob ng Sufism.
ʿUlamāʾ-Ṣūfiyyūn – Mga pantas na Sufi; mga iskolar na pinagsasama ang batas at kabanalan.